BEŞKAZA YÖRÜKLERİNDE DEVECİLİK FAALİYETLERİ ve DEVE KÜLTÜRÜ

Аннотация

Türk kültürünün temel öğelerinden olan konargöçer hayat, geçmişten günümüze 
uzanan bir yaşam biçimidir. Belirli mesafeler arasında yaylak ve kışlaklarda ikamet eden 
konargöçer Türkler, tarihin çeşitli dönemlerinde çeşitli hayvanları evcilleştirmişlerdir. Devenin 
evcilleştirilmesine dair ilk faaliyetlerden, M.Ö. 4000’lerde Özbekistan topraklarında 
gerçekleşmiştir. Meydana gelen bu gelişmeyi takiben develerin zor koşullara dayanması, ağır 
yüklerin nakliyesindeki faydası, açlık ve susuzluğa karşı direnci, beslenmede seçici olmayışı ve 
etinden, sütünden, tüyünden, derisinden faydalanılabilirliği neticesinde, deve yetiştiriciliği 
Türkistan coğrafyasına yayılmaya başlamıştır. Sosyal hayat içerisinde edindiği konumla deve, 
zamanla mitolojik ve kültürel manalar atfedilen bir hayvana dönüşmüştür. Eski Türk dininde 
tanrıların binek aracı ve güç timsali olduğu fikri kabul görmüştür. İslamiyet’in kabulü sonrası, 
Hz. Peygamber’in binek hayvanı olması sebebiyle Türkler arasında devenin değeri daha da 
artmıştır. Türkler, göç ettikleri yeni coğrafyalara develerini de götürmüş ve onlardan 
faydalanmıştır. Yurt edinilen bu coğrafyalardan birisi olan Beşkaza topraklarında, deveciliğe 
dair ilk izler M.S. 12.-13. yüzyıllara dayanmaktadır. Coğrafyanın dağlık yapısı ve Türkistan’dan 
itibaren tatbik edilmeye devam eden konargöçer hayat ile develer, Yörüklerin adeta birincil 
öznesi durumuna dönüşmüştür. “Yörüğü Yörük eden devesidir, Yörüğü bey eden katarıdır” sözüyle 
toplum nazarındaki yeri belli olan develere yönelik zamanla çeşitli halk inanışları, sözlü kültür 
ürünleri, beşeri unsurlar, tıbbi uygulamalar geliştirilmiştir. Çalışmamızda yazılı kaynaklar ve 
kaynak kişilerden elde edilen bulgular ışığında Beşkaza Yörüklerindeki deveciliğin tarihsel 
kökenleri, yetiştirilen deve türleri ve develerle ilgili kültürel öğeler incelenmiştir